Bugün insan haklarından söz ettiğimizde çoğunlukla hukuk metinleri, uluslararası sözleşmeler veya devletlerin sorumlulukları aklımıza gelir. Oysa bu hakların özü, kalın kitapların satır aralarında değil, insanın kalbinde başlar. İşte tam da bu noktada karşımıza çıkan kavram empati, aslında insan haklarının unutulmuş ama en temel taşlarından biridir. Bir düşünelim… Bir başkasının açlığını, yoksulluğunu ya da adaletsizliğe uğradığını yalnızca rakamlarla mı anlamalıyız? Oysa empati, bize bu acıları “sanki kendimiz yaşıyormuşuz” gibi hissettirir. İnsan hakları işte bu duyguda filizlenir. Çünkü karşımızdakini anlamadığımız, onun yerine kendimizi koymadığımız sürece haklardan söz etmek yalnızca kâğıt üzerinde bir söylemden ibaret kalır. Gündelik hayatımızda bunun yansımalarını sıkça görürüz. İş yerinde haksızlığa uğrayan bir arkadaşımıza “boş ver, geçer” demek yerine onun duygusunu paylaşmak, toplu taşımada yaşlı birine yer vermek ya da farklı inançlara sahip insanlara saygıyla yaklaşmak… Bunlar aslında küçük gibi görünen ama toplumun dokusunu güçlendiren insani davranışlardır.

Bilim de bu noktada bize ışık tutuyor. Nörobilim araştırmaları, empati kurduğumuzda beynimizde karşıdakinin acısını “taklit eden” bölgelerin aktifleştiğini gösteriyor. Yani empati, soyut bir kavram değil; biyolojik olarak içimizde var olan bir mekanizma. Eğer bu mekanizmayı beslersek, adaletin ve eşitliğin köklerini sağlamlaştırırız.

Bugün dünyada savaşların, yoksulluğun ve ayrımcılığın bu kadar yoğun olmasının sebebi belki de insanlığın empatiyi unutmaya başlamasıdır. İnsan haklarını savunmak sadece mitinglerde slogan atmakla değil; en yakınımızdaki insana dahi empati gösterebilmekle başlar.

Kısacası, insan haklarının özü ne anayasaların kalın ciltlerinde ne de uluslararası raporların soğuk satırlarında gizlidir. O öz, birbirimizin gözlerinin içine baktığımızda “sen de bensin” diyebilme cesaretindedir. Eğer yeniden empatiyi hatırlarsak, belki de insan haklarının sadece kâğıt üzerinde değil, yaşamın içinde var olmasını sağlayabiliriz.

Şöyle bir düşünelim… Her gün haberlerde açlık, savaş, şiddet, haksızlık görüyoruz. Koca koca manşetler, rakamlar, istatistikler… Ama bir an durup soruyorum kendime: “Peki biz bu insanların yaşadıklarını gerçekten hissedebiliyor muyuz?” Bence işin kırılma noktası burada: Empatiyi unuttuk. Bir çocuğun üşüdüğünü gördüğümüzde “benim evladım olsaydı ne yapardım?” diye düşünebilsek, belki sokakta tek bir çocuk bile üşümezdi. Bir işçinin hakkı yenildiğinde “benim kardeşim olsaydı?” diye sorsak, belki bu kadar sömürü olmazdı. Aslında insan hakları dediğimiz şey; kalın dosyalarda, resmi bildirilerde değil, gündelik hayatta başlıyor. Otobüste yaşlı birine yer vermekte, kuyrukta sabırsızlanmamayı bilmekte, farklı bir düşünceye tahammül gösterebilmekte gizli.

Düşünsenize, trafikte bile… Bir an empati kursak, “o şoförün de belki hastaneye yetişmeye çalışan bir yakını var” diye düşünsek, öfkemiz azalır. İşte o küçücük empati anı, insan haklarının günlük hayattaki en sade yansımasıdır aslında.

Şunu gönül rahatlığıyla söyleyebilirim: Empatiyi kaybettiğimizde insan hakları kâğıt üzerinde kalıyor. Ama birbirimizin gözünün içine bakıp “sen de bensin” diyebildiğimizde, işte o zaman hayatın kendisi bir hak mücadelesine dönüşüyor.

Kısacası dostlar, dünyayı değiştirmek istiyorsak önce yanımızdaki insana kulak vermeyi, onun yerine kendimizi koymayı hatırlamalıyız. Çünkü insan hakları dediğimiz şeyin temeli, kalbimizdeki empatiden başka bir şey değil.